Yara bakımı birçok disiplini ilgilendiren bir süreçtir. Yara türü ne olursa olsun tüm yaralarda amaç, en kısa sürede ve komplikasyon oluşmadan yaralanan dokunun iyileştirilmesidir. Yaraların üzeri veya kenarındaki canlılığını kaybetmiş, kontamine ve yabancı maddelerin kaldırılması işlemine debridman denir. Yaradaki nekrotik (ölü) dokular normal yara iyileşmesini engeller, bakteri üremesi için uygun bir kültür ortamı oluşturur ve yara iyileşmesine karşı fiziksel bir bariyer oluşturur. Debridmanın yara iyileşme sürecinde önemli rolü vardır; bakteriyel yükü azaltır, enfeksiyonun kontrolünü ve önlenmesini mümkün kılar, yara duvarının ve canlı dokunun görülebilmesine olanak sağlar.
Yara iyileşmesini sağlayabilmek için, yaradan, nekrotik materyal, eskar, devitalize dokular, yara kabukları, infekte dokular, hiperkeratoz, hematom, abse materyali, yabancı cisimler, debris, kemik parçaları veya her tipte doku artığının temizlenmesi işlemine debridman denir. Debridman bazen, yara yatağının hazırlanması olarak anılsa da, bir yaranın başarı ile iyileşebilmesi için, yara kenarları ve yara etrafındaki ciltte önemlidir.
Debridman, yara iyileşmesinin çok önemli ve ayrılmaz bir parçasıdır ve bütün yaralarda oluşan hasarlı ve nekrotik dokuların, yabancı doku/debrisin ve bakterilerin yara alanından uzaklaştırılarak sağlıklı granülasyon dokusu oluşmasını sağlayan doğal bir süreçtir. Bu doğal süreç otolitik debridman olarak bilinir Otolitik debridman yavaştır, süre alır. Çoğu zaman yaranın temizlenmesi işleminin daha çabuk ve agresif olarak yapılması gerekir, debridman işlemi hızlandırılırsa, iyileşmenin daha çabuk olabileceği bildirilmektedir.
Akut–Kronik yaralarda çoğu zaman nekrotik/ölü dokular ve atık/zararlı madde birikimleri bulunur ve altta yatan hastalığın/nedenin doğasına bağlı olarak, bunlar yeniden oluşma/birikme eğilimindedir. Çoğu zaman ‘’ sürekli (idame) debridman’’ denebilecek mültipl, devamlı debridmanlar gerekir. Akut yaralarda, nekrotik doku oluşabilmesi için yeterli süre geçmediğinden, debridman daha çok yabancı maddelerin ve yara oluştuğu sırada ölmüş veya bu potansiyeli taşıyan dokuların temizlenmesi için yapılır. Yarayı temizlemek ve iyileşmeye hazırlamak amaçlıdır ve çoğu zaman sadece bir kez yapılır. Bazen debridman aralıklarını sıklaştırmak ve iyileşmeyi hızlandırabilmek için başka debridman metotları denemek gerekebilir. Eğer doğru metot seçilmiş ise, debridmanın güvenli olmadığı çok az yara vardır. Genel bir kural olarak, yara granülasyon dokusu ile kaplanmamış ise, yaranın iyileşmeye gidebilmesi için, debridman uygulanabilir.
Debridman Metodları
Cerrahi, Hidrojet, Larva veya Islak pansumandır.
Özel dikkat edilmesi gereken konular: Bazı özel bölgelerdeki yaraların debridmanı büyük risk taşır ve dikkat ve özen gerektirir.
–Yüksek riskli bölgeler;
– Yüz, eller, ayaklar, genital bölge
– İskemik ekstremiteler
– Konjenitel malformasyonla birlikte olan yaralar
– Malignite şüphesi olan yaralar
– Kan damarlarına, sinirlere ve tendonlara yakın olan yaralar
– Onay veremeyecek durumdaki hastalar
Debridman Yöntemleri
Mekanik debridman: Kuru gaz pansumanları, ıslak-kuru gaz pansumanları, tülgre, monoflaman fibre pad gibi malzemeler kullanılarak ölü dokuların yara yatağından temizlenmesini amaçlayan uygulamalardır.
Otolitik Debridman: Hastanın kendi endojen proteolitik enzimlerinin örn; kollajenaz, elastaz, myeloperoxidaz, asid hidroksilaz veya lizozomlar) salgılanarak, bu enzimlerin, nekrotik, ölü-kötü dokuları yumuşatıp parçalara ayırıp çözeltmesi ve makrofajlar tarafından fagosite edilmelerine yardım etmesi ile oluşan doğal bir süreçtir. Otolitik debridman ürünleri yara tedavisinde çift yönlü etki sağlarlar. Kuru yaralarda nem temin ederken, eksudalı yaralarda sıvı absorbe ederler.
Enzimatik Debridman: Proteolitik enzimlerin jel veya yağlı maddeler içinde kullanıldıkları ve endojen enzimlerle birlikte sinerjistik olarak çalıştığı bir özel debridman metodudur. Kollajen cildin kuru ağırlığının % 70-80 ini oluşturur ve insan derisinin en önemli yapı taşıdır, bu nedenle, ölü dokuların önemli bir bölümünü de kollajen oluşturur.
Abzorptiv Örtüler: Sarı, sümüksü yüzeyli, eksudalı (az,orta,fazla) yaralarda kullanılır. Aşırı hidrofilik özellikleri nedeni ile eksudayı hemen emerler.1 gr. Dextranomer 4 gr.a kadar sıvı emebilir.
Bal: 30 glukoz,%40 früktoz,%5 sükroz ve %20 su içeren aşırı satüre bir şeker solüsyonudur. Amino asitler, vitaminler, mineraller ve enzimler gibi başka maddelerde içerir. Çevre dokulardan ozmotik olarak sıvı çeker, ödemi azaltır, eksuda artışı ile birlikte otolitik debridman oluşur.
Larva Debridman Tedavisi: Maggot, kurtçuk tedavisi olarakda bilinir. Genellikle Lucilia sericata sineğinin yaşayan larvaları kullanılarak mekanik debridman yapılır. Debridman, antimikrobiyal ve iyileşmeyi stimüle edici etkileri vardır. Larva tedavisi selektif ve hızlıdır, kolayca uygulanır.
Cerrahi ve Keskin Debridman
Hasta yatağında veya poliklinik şartlarında yapılabilen ve dokuların bisturi veya makas ile temizlendiği ufak cerrahi girişimlere yabancı literatürde keskin debridman (sharp debridement) denmektedir. Cerrahi debridman, ameliyathanede, genel anestezi altında ve değişik cerrahi aletlerin kullanıldığı işlemlere denir. Ülkemiz şartlarında cerrahi aletlerin kullanıldığı tüm girişimler, nerede ve hangi şartlarda yapılırsa yapılsın, cerrahi debridman olarak anılır.
Cerrahi debridman, diğer teknikler yetersiz kaldığında veya çabuk ve majör bir girişim gerektiğinde düşünülmelidir. Nekrotik dokuların fazla, sağlıklı ve sağlıksız dokular arasında net bir ayırımın yapılabildiği ve ciddi yara infeksiyonu, kompartman sendromu olan vakalarda gecikmeden uygulanmalıdır. Ülkemizde, özellikle diyabetik ayak yaralı hastalarda ilk başvuruda çoğu zaman cerrahi debridman gerekli olmaktadır.
Cerrahi debridman sadece cerrahlar tarafından yapılmalıdır. Keskin debridman denen daha ufak işlemler (nasırlar, tırnaklar, yara kabukları v.b.), poliklinikte veya yatak başında yapılabilecek diğer işlemler, diğer doktorlar veya eğitimli podiatristler tarafından dikkatli olmak koşulu ile yapılabilir.
DİKKAT! Bu yazı Bilgilendirme amaçlıdır.
